Trợ giúp pháp lý (TGPL) là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho một số đối tượng không có khả năng tài chính, đây là trách nhiệm của nhà nước nhằm giúp các đối tượng yếu thế có cơ hội được hưởng dịch vụ pháp lý tương đương với các dịch vụ pháp lý có thu phí, giúp họ bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Ở Việt Nam, chính sách này là một bộ phận trong tổng thể các chính sách xóa đói, giảm nghèo, đền ơn, đáp nghĩa của Đảng và Nhà nước ta.

Nhiệm vụ triển khai chính sách TGPL trên phạm vi toàn quốc được thực hiện từ năm 1997, do Thủ tướng Chính phủ giao cho Ngành Tư pháp bằng Quyết định số 734/QĐ-TTg. Vào năm 2006, Luật TGPL đầu tiên của nước ta được ban hành. Sau 10 năm triển khai luật, công tác TGPL đạt được những thành quả ấn tượng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đối tượng chính sách và các đối tượng yếu thế. Trong bối cảnh thực hiện chiến lược cải cách tư pháp, cải cách pháp luật, trước yêu cầu triển khai Hiến pháp năm 2013 và khi không còn nguồn hỗ trợ kinh phí từ các dự án quốc tế, đã đặt ra yêu cầu điều chỉnh thể chế để nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác TGPL.

Ngày 20/6/2017, Quốc hội khóa XIV đã tiếp tục ghi nhận vị trí, vai trò công tác TGPL bằng việc thông qua Luật TGPL với tỷ lệ 100% đại biểu có mặt tán thành. Sự ra đời của Luật TGPL năm 2017 đã đánh dấu mốc quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế về TGPL và tiếp tục khẳng định TGPL là một yếu tố quan trọng trong hệ thống tư pháp hình sự. Đồng thời, luật đã trực tiếp khẳng định TGPL là trách nhiệm của Nhà nước trong bảo đảm quyền con người, quyền công dân cho đối tượng được TGPL. Luật TGPL số 11/2017/QH14 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 và thay thế Luật Trợ giúp pháp lý số 69/2006/QH11 sẽ mở ra một giai đoạn mới cho công tác TGPL với nhiều nội dung mới nổi bật

Công tác tổ chức triển khai thi hành Luật TGPL được thực hiện quyết liệt, kịp thời

Ngay khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 được ban hành, UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã chỉ đạo các cấp, các ngành trong tỉnh thực hiện tập trung tuyên truyền, phổ biến rộng rãi Luật TGPL đến cán bộ và nhân dân. Việc tổ chức quán triệt nội dung cơ bản của Luật TGPL và các văn bản hướng dẫn được tổ chức thường xuyên hàng năm thông qua các Hội nghị, chương trình công tác hàng năm và thông qua các cuộc truyền thông về TGPL, phổ biến, giáo dục pháp luật và TGPL cho các đối tượng đặc thù, tại trụ sở nơi thực hiện TGPL, các hộp tin, bảng tin về TGPL được đặt tại trụ sở các cơ quan tiến hành tố tụng, trụ sở tiếp dân, UBND cấp xã, trên các chuyên mục pháp luật và đời sống, Báo Vĩnh Phúc và các tờ rơi, tờ gấp pháp luật cho đông đảo các tầng lớp nhân dân trong toàn tỉnh biết.  

Với sự lãnh, chỉ đạo của UBND tỉnh Vĩnh Phúc, sự đoàn kết đồng lòng của tập thể những người làm công tác TGPL, hoạt động TGPL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đã dần đem lại hiệu quả thiết thực, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.  

Căn cứ vào Luật Trợ giúp pháp lý, các văn bản hướng dẫn thi hành và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, nhiệm vụ chính trị của Ngành Tư pháp, Sở Tư pháp trình UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 8592/KH-UBND ngày 30/10/2017 về việc triển khai thi hành Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017; Kế hoạch triển khai thực hiện chính sách TGPL cho người khuyết tật có khó khăn về tài chính; Kế hoạch công tác phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng và các Quyết định kiện toàn thành viên, tổ giúp việc Hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng...  

Những con số ấn tượng

Trong báo cáo của Bộ Tư pháp đã ghi nhận, 06 tháng đầu năm nay, Vĩnh Phúc là một trong 5 địa phương có tỷ lệ vụ việc TGPL tăng so với cùng kỳ năm 2021 cao nhất cả nước (Vĩnh Phúc tăng 111,52%).

Từ năm 2018 đến nay, Trung tâm đã tổ chức thụ lý 1.391 vụ việc trợ giúp pháp lý. Trong đó, số vụ việc tham gia tố tụng là 1.028 vụ việc, số vụ việc thực hiện đại diện ngoài tố tụng là: 191 vụ việc, còn lại 499 vụ việc là tư vấn văn bản.

Trong tổng số 1.391 vụ việc thụ lý mới phân theo lĩnh vực: Pháp luật hình sự là 829 vụ việc; Pháp luật dân sự, hôn nhân gia đình là 324 vụ việc; Pháp luật hành chính là 43 vụ việc; các lĩnh vực pháp luật khác là 21 vụ việc.

Tổng số vụ việc hoàn thành là 1.134 vụ việc cho 1.134 người được TGPL. Trong đó, số vụ việc tham gia tố tụng là 746 vụ việc, số vụ việc thực hiện đại diện ngoài tố tụng là: 218 vụ việc, còn lại 532 vụ việc là tư vấn văn bản. Trong tổng số 1.134 người được TGPL có 276 người có công với cách mạng; 216 người nghèo; 50 người người dân tộc thiểu số; 01 người vừa thuộc hộ nghèo vừa là người dân tộc thiểu số; 160 trẻ em; 192 người bị buộc tội từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi; 92 người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo; 147 người có khó khăn về tài chính theo quy định của Luật TGPL.

Thực hiện chỉ đạo của Bộ Tư pháp về giao chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng cho Trợ giúp viên pháp lý, từ năm 2018 đến nay hoạt động nghiệp vụ trợ giúp pháp lý của các Trợ giúp viên pháp lý được thực hiện tích cực, chủ động hơn. Đa số các Trợ giúp viên pháp lý đều đạt chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng ở mức độ tốt.

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 24 tổ chức hành nghề luật sư với 74 Luật sư đã đăng ký hành nghề, có Trung tâm tư vấn pháp luật của một số cơ quan, tổ chức, như: Hội Phụ nữ, Liên Đoàn lao động tỉnh, Hội Luật gia... Đến nay, có 04 tổ chức hành nghề luật sư, Trung tâm tư vấn pháp luật thuộc Hội Luật gia tỉnh đã ký hợp đồng thực hiện TGPL. 11 Luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL với Trung tâm. Có thể thấy, số lượng tổ chức hành nghề Luật sư và Luật sư tham gia TGPL vẫn còn ít, số vụ việc TGPL chiếm số lượng rất nhỏ so với tổng số vụ việc TGPL hàng năm.

Công tác truyền thông về TGPL được tăng cường

Sở Tư pháp đặc biệt coi trọng công tác tuyên truyền, truyền thông pháp luật về TGPL bằng nhiều hình thức đa dạng. Sở Tư pháp Phối hợp với Đài Phát thanh - Truyền tỉnh tỉnh, Báo Vĩnh Phúc xây dựng Chuyên mục Pháp luật và Đời sống (định kỳ mỗi tháng 2 số), trong đó có nội dung tuyên truyền pháp luật về TGPL. Nhờ tuyên truyền tích cực về công tác trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý, nhận thức của các cơ quan nhà nước về chức năng, phạm vi, lĩnh vực hoạt động và sự cần thiết của trợ giúp pháp lý đã được nâng cao và ngày càng nhận được sự tín nhiệm, tin tưởng của cấp ủy, chính quyền các địa phương. Quan hệ phối hợp giữa tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý với các cơ quan tiến hành tố tụng đã được tăng cường. 

Việc tuyên truyền về công tác trợ giúp pháp lý và hoạt động trợ giúp pháp lý qua các phương tiện truyền thông tại xã, phường, thị trấn, thôn, ... đã từng bước được chú trọng, nhiều xã, phường, thị trấn đã tổ chức phát thanh vào những ngày trong tuần để người dân biết và tiếp cận. Đây là một trong những kênh thông tin đem lại hiệu quả cao góp phần quan trọng đưa quy định của pháp luật về TGPL đến với người dân ở cơ sở.

Trong 5 năm, trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đã tổ chức 105 cuộc truyền thông về TGPL và phổ biến giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý cho đối tượng đặc thù tại các xã, phường, thị trấn, các thôn, tổ dân phố trên địa bàn tỉnh. Trung tâm đã phối hợp với Ban Dân tộc tỉnh Vĩnh Phúc thực hiện 04 hội nghị tuyên truyền pháp luật nhằm giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Tam Đảo; phối hợp với phòng Phổ biến giáo dục pháp luật và phòng Tư pháp cấp huyện, làm báo cáo viên pháp luật tại 59 xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh và Ban Tuyên giáo thành phố Vĩnh Yên, huyện Yên Lạc cho hàng nghìn người tham dự. Phối hợp với phòng Phổ biến giáo dục pháp luật Sở Tư pháp và Đài phát thanh truyền hình tỉnh xây dựng 02 chuyên mục về trợ giúp pháp lý, pháp luật về hình sự, pháp luật về tiếp cận thông tin; một số giải đáp pháp luật chuyên đề về trợ giúp pháp lý và 08 số giải đáp pháp luật trên Đài phát thanh truyền hình tỉnh.

Trung tâm đã thực hiện cấp phát miễn phí 30.400 tờ gấp pháp luật, 9.100 sách pháp luật, đồng thời bàn giao tờ gấp tuyên truyền pháp luật cho địa phương để cấp phát miễn phí cho người dân ở cơ sở; thực hiện cấp phát, lắp đặt 180 bảng thông tin, 510 hộp tin về trợ giúp pháp lý tại trụ sở các cơ quan tiến hành tố tụng, trụ sở UBND các xã, phường, thị trấn; trụ sở tiếp công dân; trụ sở tổ chức người khuyết tật trên địa bàn tỉnh.

Công tác phối hợp trong hoạt động TGPL được đẩy mạnh

Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã chủ động thực hiện nhiệm vụ, trách nhiệm theo Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao quy định về phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tung (sau đây gọi tắt là Thông tư liên tịch số 10).

Các ngành thành viên đã chỉ đạo cơ quan, đơn vị của ngành mình thực hiện tốt trách nhiệm theo quy định tại Thông tư liên tịch số 10. Đặc biệt, các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện quán triệt, triển khai nội dung Thông tư liên tịch số 10 đến đội ngũ Điều tra viên, cán bộ điều tra, Thư ký, Thẩm phán, Thẩm tra viên, Kiểm sát viên và cán bộ, công chức trong đơn vị. Việc quán triệt được thực hiện linh hoạt tùy theo tình hình thực hiện nhiệm vụ của mỗi đơn vị thông qua văn bản, hội nghị, lồng ghép trong các cuộc họp cơ quan, họp rút kinh nghiệm trong ngành, sơ kết, tổng kết công tác ngành. Các văn bản hoạt động, chương trình, kế hoạch của Hội đồng đều được các ngành thành viên nghiên cứu, góp ý trước khi ban hành nhằm đảm bảo tính khả thi khi triển khai thực hiện.

Hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng đã tiến hành kiểm tra hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng tại các huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh. Qua các hoạt động kiểm tra cho thấy, công tác phối hợp về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng được quan tâm, trú trọng, chỉ đạo thực hiên kịp thời. Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng đã ban hành quy chế và phân công  trách nhiệm của các ngành thành viên đảm bảo hoạt động hiệu quả, chất lượng.

Hội đồng Phối hợp Liên ngành về TGPL trong  hoạt động tố tụng đã chỉ đạo để bàn giao và lắp đặt 40 bảng thông tin, hộp tin về TGPL tại 40 cơ quan tiến hành tố tụng ở hai cấp tỉnh, huyện và nơi tiếp công dân của UBND huyện (Bảng thông tin đang được in ấn và chuẩn bị bàn giao) để thay thế cho các bảng thông tin theo Luật TGPL 2006.Công tác nhận bàn giao, lắp đặt, niêm yết bảng tin, hộp tin, tờ thông tin về trợ giúp pháp lý được các cơ quan tiến hành tố tụng, nhà tạm giữ, trại tạm giam thực hiện tốt. Địa điểm lắp đặt đều ở vị trí thuận lợi, dễ nhận biết, dễ quan sát cho nhân dân nói chung và người thuộc diện được trợ giúp pháp lý nói riêng khi đến làm việc tại các cơ quan tiến hành tố tụng.

Bên cạnh công tác phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng, Trợ giúp viên pháp lý, Luật sư còn thực hiện phối hợp với UBND các xã, phường, thị trấn thuộc các huyện trên địa bàn tỉnh và các cơ quan có liên quan… sao chụp, xác minh, thu thập chứng cứ để tiến hành giải quyết các vụ việc trợ giúp pháp lý được phân công.

TGPL là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm thực hiện “xóa đói, giảm nghèo” về mặt pháp luật trên phạm vi toàn xã hội. Ở tỉnh Vĩnh Phúc, công tác TGPL luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh về công tác TGPL, có cơ chế giám sát, hướng dẫn thực hiện hoạt động TGPL đồng bộ, thuận lợi, tăng cường công tác quản lý Nhà nước về TGPL ở địa phương. Thời gian qua, hoạt động TGPL đã khẳng định được vị trí, vai trò trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người nghèo, người dân tộc thiểu số và các đối tượng chính sách khác, góp phần vào việc nâng cao dân trí, giải toả vướng mắc pháp luật và giảm bớt khiếu kiện trong cộng đồng dân cư, từ đó họ có thể tự lựa chọn những hành vi xử sự đúng pháp luật. Do vậy hoạt động TGPL đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ của tất cả các cấp chính quyền và nhất là của những người thuộc đối tượng thụ hưởng dịch vụ TGPL trên địa bàn tỉnh.

Phan Liên